W związku z akcją na naszej uczelni odbył się wykład poświęcony profilaktyce raka płuca, który poprowadził dr Tomasz Prystupa – specjalista z Mazowieckiego Centrum Leczenia Gruźlicy i Chorób Płuc w Otwocku oraz Narodowego Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, a jednocześnie wykładowca na kierunku Fizjoterapia w naszej Akademii. Po wykładzie mieliśmy okazję porozmawiać z dr. Prystupą, aby omówić szczegóły dotyczące diagnostyki, profilaktyki i leczenia raka płuca i projektu, którego jest koordynatorem.
Dlaczego wczesne wykrycie raka płuca jest tak istotne dla skuteczności leczenia?
Możliwość wyleczenia raka płuca mają osoby, u których nowotwór ma charakter miejscowo ograniczony. Oznacza to, że guz nowotworowy jest niewielki, nie nacieka dalszych części miąższu płucnego, opłucnej ani wielkich naczyń, i nie daje przerzutów do węzłów chłonnych śródpiersia czy innych odległych narządów. W takich przypadkach radykalny zabieg torakochirurgiczny, polegający na usunięciu guza w zakresie marginesu zdrowych tkanek, daje ogromną szansę na całkowite wyleczenie bez wznowy. Leczenie onkologiczne w bardziej zaawansowanych stadiach choroby, w najlepszym przypadku, hamuje dalszą progresję choroby na pewien czas.
Jakie metody leczenia stosuje się w najwcześniejszych stadiach choroby?
Pomimo ogromnego postępu w leczeniu onkologicznym, jedyną szansą na całkowite wyleczenie raka płuca jest radykalna resekcja chirurgiczna guza w zakresie marginesu zdrowych tkanek. Jest to możliwe, gdy nowotwór jest ograniczony do niewielkiego obszaru miąższu płucnego we wczesnym stadium zaawansowania.
Jakie są główne czynniki ryzyka zachorowania na raka płuca i czy mogą one występować u osób niepalących?
Za 90% przypadków raka płuca odpowiada palenie tytoniu – zarówno czynne, jak i bierne. Szacuje się, że czynne palenie jest przyczyną około 90% zachorowań u mężczyzn i około 80% u kobiet. Jednak istnieją także inne czynniki ryzyka, takie jak narażenie na smog, przemysłowe substancje chemiczne, azbest, radon, metale ciężkie czy chlorek winylu.
Na czym dokładnie polega niskodawkowa tomografia komputerowa (NDTK) i dlaczego jest szczególnie skuteczna w wykrywaniu raka płuca?
NDTK to bezpieczne badanie obrazowe, w którym dawka promieniowania jest około 70% mniejsza niż w tradycyjnej tomografii komputerowej. Technika badania jest podobna – jest szybka, bezbolesna i trwa około 10 minut. Nie wymaga bycia na czczo ani podawania kontrastu. NDTK pozwala na dokładne wykrycie niewielkich guzków, które mogą mieć istotne ryzyko złośliwości. W razie ich wykrycia możliwe jest pogłębienie diagnostyki i wczesne leczenie.
Badanie NLST (National Lung Screening Trial) wykazało, że NDTK zmniejsza o 20% śmiertelność związaną z rakiem płuca u osób z grupy wysokiego ryzyka, czyli w wieku 55–75 lat z wywiadem palenia powyżej 30 paczkolat. Wyniki te stały się podstawą do tworzenia programów wczesnego wykrywania raka płuca, takich jak pilotażowy program mobilnej tomografii komputerowej SOLACE 2024 w województwie lubelskim.
Jak często osoby z grupy ryzyka powinny przechodzić badania przesiewowe? Czy wystarczy jedno badanie, czy zaleca się regularne kontrole?
Osobom z grupy ryzyka zaleca się wykonywanie badań przesiewowych co najmniej raz w roku. W przypadku wykrycia niepokojących zmian guzkowych w płucach, kontrole mogą być konieczne co 3–6 miesięcy. Istotne jest monitorowanie progresji rozmiaru i kształtu guzków w tkance płucnej.
Jakie inne zmiany chorobowe, poza rakiem płuca, można wykryć podczas badań NDTK?
Podczas NDTK można również wykryć zmiany sugerujące inne choroby, takie jak choroba wieńcowa serca, rozedma płuc, zmiany guzkowe w sutkach czy oznaki osteoporozy. Oczywiście każde z tych schorzeń wymaga dalszej, szczegółowej diagnostyki.
Czy istnieją działania profilaktyczne, które mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka płuca poza rzuceniem palenia?
Tak, istnieją inne działania profilaktyczne. Należą do nich: aktywny tryb życia, zdrowa dieta, unikanie nadmiernego zanieczyszczenia powietrza oraz regularne badania obrazowe, takie jak RTG klatki piersiowej co 2 lata, a u palaczy nawet co roku. Dodatkowo, warto korzystać z możliwości wykonania NDTK. Najważniejszym krokiem jest jednak całkowite rzucenie palenia – nawet po latach nałogu, ten krok znacząco obniża ryzyko zachorowania.
Dla kogo przeznaczony jest program SOLACE i jak można się do niego zakwalifikować? Czy istnieją wyjątki od kryteriów wiekowych?
Program SOLACE skierowany jest do osób w wieku 55–75 lat, które są aktywnymi palaczami tytoniu lub były narażone na działanie toksycznych substancji, takich jak kadm czy azbest. Jest to program przesiewowy, mający na celu zbadanie osób z najwyższym ryzykiem wystąpienia raka płuca. Uczestnicy nie mogą wcześniej chorować na nowotwór ani zgłaszać objawów. Kryteria wiekowe są bardzo rygorystyczne, ponieważ opierają się na danych epidemiologicznych dotyczących największego ryzyka zachorowania.
Jakie są najczęstsze objawy raka płuca we wczesnym stadium? Czy są jakieś sygnały ostrzegawcze, które powinny nas zaniepokoić?
Rak płuca we wczesnym stadium często przebiega bezobjawowo. Pierwszym objawem może być zmiana charakteru kaszlu. W bardziej zaawansowanych stadiach choroby pojawiają się objawy alarmujące, takie jak nawracające zapalenie płuc (nawet 3 razy w ciągu 6 miesięcy), krwioplucie, powiększenie węzłów chłonnych (np. nadobojczykowych), utrata masy ciała i apetytu. W takich przypadkach pacjenci zwykle pilnie zgłaszają się do lekarza, jednak często choroba jest już zaawansowana. Dlatego tak ważne są regularne badania przesiewowe, takie jak NDTK, które pozwalają na wczesne wykrycie zmian i skuteczne leczenie.
Rozmawiała: Edyta Pać